«Πού τον παίρνετε με τη φανελούα, εν να ριάσει...»
07:14 - 27 Δεκεμβρίου 2018
Για να συνθλίψεις ένα ανθρώπινο σώμα, αρκεί ένα ρόπαλο, μια πέτρα, η λαβή ενός όπλου, για να συνθλίψεις όμως μια ανθρώπινη ψυχή χρειάζονται πολύ περισσότερα, κι αυτά δεν τα είχαν.
Όταν οι Βρετανοί το 1958 έπιαναν στα χέρια τους ένα αγόρι από το Αγριδάκι, περίμεναν το έργο τους να είναι εύκολο. Αυτό όμως που δεν υπολόγισαν είναι ότι όταν θα έφτανε εκείνη η ώρα, η ώρα των μεγάλων αποφάσεων, ο Πρόδρομος Ξενοφώντος δεν θα έβαζε τίποτα πάνω από τον όρκο του στον αγώνα και την ΕΟΚΑ, ούτε καν την ίδια του τη ζωή, κι ας ήταν μόνο 17.
Άλλωστε για το νεαρό Κερυνειώτη όλα συνοψίζονταν πάντα σε μια λέξη... πατρίδα. Αυτή ήταν που σήμανε την αρχή, αυτή και το τέλος του όταν ξεψυχούσε στα κρατητήρια του Ζέφυρου από φρικτά βασανιστήρια Άγγλων στρατιωτών.
Στον αγώνα της ΕΟΚΑ από τα 16
Ο Πρόδρομος Ξενοφώντος παιδί φτωχής οικογένειας μόλις τελείωσε το δημοτικό σχολείο στο χωριό του, έπιασε δουλειά ως χύτης για να συμβάλλει όσο μπορούσε στις καθημερινές ανάγκες του σπιτιού.
Ο Πρόδρομος Ξενοφώντος παιδί φτωχής οικογένειας μόλις τελείωσε το δημοτικό σχολείο στο χωριό του, έπιασε δουλειά ως χύτης για να συμβάλλει όσο μπορούσε στις καθημερινές ανάγκες του σπιτιού.
Στα 16 του μόλις χρόνια σχεδόν απαίτησε από τα μεγαλύτερα αδέρφια του, Λάζαρο και Ζαχαρία, που ήταν ήδη ενεργά μέλη της ΕΟΚΑ, να ορκιστεί και να αρχίσει κι αυτός να αναλαμβάνει αποστολές.
Αρχικά διένεμε φυλλάδια, μιλούσε με τον τηλεβόα και παρακολουθούσε τις κινήσεις των Άγγλων στρατιωτών, ενώ παράλληλα είχε δραστηριοποιηθεί στην ίδρυση εθνικόφρονων σωματείων στο χωριό του.
Η αγάπη του νεαρού αγωνιστή για την πατρίδα ήταν κομμάτι της ιδιοσυγκρασίας του. Αυτό μας λέει κι ένας φίλος και συνάδελφός του στο χυτήριο που δούλευε, ο Αριστόδημος Ιωάννου.
Ο κ. Ιωάννου μιλώντας στο REPORTER θυμήθηκε μάλιστα και ένα χαρακτηριστικό περιστατικό:
«Μια μέρα συζητούσαμε για την ελληνική σημαία που έλειπε από το σχολείο του χωριού μας, σε αντίθεση με τα σχολεία άλλων χωριών στα οποία είχε τοποθετηθεί. Μου λέει λοιπόν χωρίς δεύτερη σκέψη: ‘Nα τη βάλουμε κι εμείς, ξέρω που έχει μια’. Έτσι κανονίσαμε να συναντηθούμε το ίδιο βράδυ. Πήγαμε σε ένα χώρο πίσω από το σχολείο. Εκεί ήξερε ότι υπήρχε μία σημαία σε ένα δωμάτιο που η πόρτα του ήταν πάντα ξεκλείδωτη. Επειδή όμως ο τοίχος ήταν ψηλός, τον ανέβασα στους ώμους μου, πήδηξε, μπήκε μέσα και την πήρε. Αμέσως την τοποθετήσαμε στο σχολείο με προσοχή για να μην γίνουμε αντιληπτοί από τους Εγγλέζους. Με το που τελειώσαμε, έτυχε να περνά μια στρατιωτική περίπολος, αλλά ευτυχώς ήταν νύχτα και δεν είδαν ούτε εμάς ούτε την σημαία. Η αποστολή μας είχε ολοκληρωθεί με επιτυχία»
«Πού τον παίρνετε με τη φανελούα, εν να ριάσει...»
Οι δύσκολες αποστολές για τον Πρόδρομο ξεκίνησαν ένα περίπου χρόνο μετά την μύηση του στον αγώνα, όταν τα μεγαλύτερα αδέρφια του συνελήφθησαν και ο ίδιος χωρίς δεύτερη σκέψη, ανέλαβε το δύσκολο έργο τους, εκείνο της τροφοδοσίας των ανταρτών του Κυπαρισσόβουνου.
Στις 7 Νοεμβρίου του 1958 και ενώ μετέφερε τρόφιμα στο βουνό με τον φίλο και συναγωνιστή του, Ιουστινιανό Κυριάκου, έγιναν αντιληπτοί από Άγγλους στρατιώτες οι οποίοι όμως δεν κατάφεραν να δουν τα πρόσωπά τους.
Σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής, αλλά και καταθέσεις που λήφθηκαν από Άγγλους στρατιώτες που συμμετείχαν αργότερα στη σύλληψη του Ξενοφώντος, στο σημείο που τους είδαν, βρέθηκαν ίχνη παπουτσιών και όλη η γύρω περιοχή χτενίστηκε από ανιχνευτικό σκύλο, που οδήγησε τις αποικιοκρατικές δυνάμεις το βράδυ της 9ης προς 10ης Νοεμβρίου στο σπίτι του 17χρονου.
Όταν έφτασαν οι στρατιώτες στο σπίτι του Πρόδρομου βρήκαν μόνο τους γονείς και την αδελφή του, ενώ πρόσεξαν πως υπήρχε στο όνομά του και προηγούμενο διάταγμα κράτησης. Όλα αυτά σε συνδυασμό και με την αδικαιολόγητη νυχτερινή απουσία του, ενέτειναν τις υποψίες τους, και όταν το πρωί της 10ης Νοεμβρίου πήγαν πάλι στο σπίτι του και τον βρήκαν, του φόρεσαν αμέσως χειροπέδες.
Η μέρα που συνελήφθη ο Πρόδρομος, έμεινε χαραγμένη στην μνήμη της 75χρονης σήμερα αδελφής του, Λουκίας, όπως η ίδια λέει μιλώντας στον REPORTER.
«Ήμασταν σπίτι με την μάνα και τον πατέρα μας όταν ήρθαν Εγγλέζοι στρατιώτες και πιάσαν τον Πρόδρομο. Εγώ ήμουν 15 χρονών και θυμάμαι την μάνα μας που τους ρωτούσε κλαίγοντας: ‘Τι σας έκανε;’»
«Εκείνη τη στιγμή ένας Τούρκος που ήταν μαζί με τους Άγγλους και μιλούσε ελληνικά, γυρίζει στην μάνα μου και της λέει: ‘Έχουμε δικαίωμα να τον πάρουμε, ακόμη και να τον σκοτώσουμε’»
«Ήταν Νιόβρης, κρύο και όταν τον έβγαλαν έξω από το σπίτι, θυμάμαι την μάνα μου να τους φωνάζει: ‘Πού τον παίρνετε με τη φανελούα εν να ριάσει...’ Άτε, της λέει ο Τούρκος, πήγαινε φέρτου κάτι. Η μάνα μου δεν σταματούσε να κλαίει κι ο πατέρας μου έτρεχε ξωπίσω τους»
Για τη σύλληψη του Ξενοφωντος έχει καταγραφεί στα ιστορικά συγγράμματα και η μαρτυρία του φίλου του, Ιουστινιανού, ο οποίος είχε πει πως μετά τον κατ’ οίκον περιορισμό που επέβαλαν οι Άγγλοι στο Αγριδάκι, συγκέντρωσαν τους άνδρες του χωριού στην εκκλησία και εξέτασαν τα παπούτσια τους. Ο ίδιος είχε αλλάξει παπούτσια, αλλά ο Πρόδρομος φορούσε τα ίδια με εκείνα όταν είχαν πάει μαζί στο βουνό, με αποτέλεσμα οι στρατιώτες όταν τον έπιασαν από το σπίτι του και τον οδήγησαν στην εκκλησία, να τα ταυτίσουν με το αποτύπωμα που είχαν συλλέξει από την περιοχή και να τον θέσουν υπό κράτηση.
Η βρετανική κτηνωδία μπροστά στα μάτια παιδιών
Το μαρτύριο του 17χρονου αγωνιστή ξεκίνησε αμέσως μετά τη σύλληψή του και μάλιστα μέσα στους δρόμους του χωριού του. Μάρτυρας της βρετανικής κτηνωδίας, ο Κυριάκος Ανθίμου που τότε φοιτούσε στην 3η Δημοτικού.
Το μαρτύριο του 17χρονου αγωνιστή ξεκίνησε αμέσως μετά τη σύλληψή του και μάλιστα μέσα στους δρόμους του χωριού του. Μάρτυρας της βρετανικής κτηνωδίας, ο Κυριάκος Ανθίμου που τότε φοιτούσε στην 3η Δημοτικού.
“‘Ημουν μαζί με συμμαθητές μου στο προαύλιο του σχολείου για διάλειμμα, όταν ξαφνικά σταμάτησε απέναντι ένα Land Rover των Βρετανών. Τότε είδα 4-5 στρατιώτες να κατεβάζουν τον Πρόδρομο από το τζιπ και να τον στήνουν στο περιτοίχισμα της εκκλησίας, γυρνώντας τον ανάποδα. Δύο από αυτούς τον κρατούσαν από τα πόδια και οι άλλοι τον χτυπούσαν άγρια με τον κόπανο των όπλων, στο στομάχι, στο στήθος, στα πόδια, παντού”, αποκαλύπτει στον REPORTER ο κ. Ανθίμου.
“Ο ξυλοδαρμός του Πρόδρομου πρέπει να κράτησε περίπου 15 λεπτά, μετά τον πήραν και τον πέταξαν σαν τσουβάλι στο Land Rover και έφυγαν”.
Κάτι που πιθανό να έπαιξε ρόλο στη σύλληψη του νεαρού αγωνιστή, είναι και ένα άλλο περιστατικό στο οποίο έγινε μάρτυρας ο κ. Ανθίμου δύο μέρες νωρίτερα, όταν είχε δει, όπως μάς είπε, το ίδιο Land Rover των Βρετανών να γυρνά μέσα στο Αγριδάκι και στο πίσω κάθισμα να κάθεται ένας άντρας με κουκούλα.
“Βοήθεια…”
Μετά την πρώτη επίδειξη δύναμης στους δρόμους του χωριού του, ο Πρόδρομος μεταφέρεται με τη συνοδεία των Άγγλων στο κέντρο κράτησης του Ζέφυρου.
Το κελί στο οποίο τοποθετήθηκε ήταν ουσιαστικά ένα αποδυτήριο, ακριβώς κάτω από το καφέ Ζέφυρος το οποίο μαζί με το ομώνυμο ξενοδοχείο, είχαν μετατρέψει οι Βρετανοί το 1958 σε κέντρο κράτησης.
Το κέντρο του Ζέφυρου
Την επομένη, όπως ανέφεραν στις καταθέσεις τους και οι ίδιοι οι στρατιώτες, πήραν τον Πρόδρομο στα βουνά λίγο έξω από το χωριό του, για υπόδειξη κρησφυγέτων.
Εκείνη την μέρα μια γυναίκα είχε πάει στην περιοχή για να κόψει ξύλα, και άθελά της έγινε μάρτυρας των βασανιστηρίων σε βάρος του 17χρονου, όπως αποκαλύπτει στον REPORTER ο ανιψιός της και συμμαθητής τότε του 17χρονου, Ανδρέας Τηλεμάχου.
«Με τον Πρόδρομο ήμασταν στην ίδια τάξη. Εγώ ήμουν μικρότερος, αλλά τότε στο χωριό μας το σχολείο ήταν μονοδιδάσκαλο, κι έτσι κάναμε μάθημα όλοι μαζί. Ο Πρόδρομος ήταν ένα πολύ καλό παιδί και πολύ ενεργός στα εθνικά θέματα και τον αγώνα της ΕΟΚΑ»
«Την περίοδο που συνελήφθη έτυχε η θεία μου -αδελφή του πατέρα μου- να είναι πάνω στο βουνό έξω από το χωριό. Είχε πάει να κόψει ξύλα και είδε τον Πρόδρομο να τον χτυπούν 4-5 Εγγλέζοι στρατιώτες. Μας το είπε την επόμενη μέρα. Τον είδε καταπονημένο από το ξύλο, ενώ όπως πρόσεξε οι στρατιώτες τον είχαν φορτώσει με κάτι βαρίδια και τον γυρνούσαν στα βουνά ζητώντας του να τους υποδείξει κάποιο κρησφύγετο»
Το περιστατικό αυτό, μάς επιβεβαίωσε στη συνομιλία που είχαμε, και η αδελφή του ήρωα, Λουκία, λέγοντάς μας μάλιστα πως η γυναίκα αυτή όταν βρέθηκε στο σημείο, τον άκουσε να ζητάει βοήθεια.
Το απόγευμα της ίδιας μέρας και μη έχοντας καταφέρει οι Βρετανοί να αποσπάσουν από τον στόμα του νεαρού καμία πληροφορία, τον μεταφέρουν πίσω στο Ζέφυρο.
Εκεί τον υποβάλλουν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες σε αρρωστημένα βασανιστήρια, προκειμένου να τον αναγκάσουν να τους αποκαλύψει το κρηφύγετο των ανταρτών.
Για τον Πρόδρομο, όμως που η ζωή του είχε ένα και μόνο σημείο αναφοράς, την πατρίδα, η επιλογή ήταν εύκολη... προτίμησε να κρατήσει το στόμα του κλειστό, ακόμη κι αν ήξερε πως αυτό θα τον οδηγούσε στον θάνατο, όπως και τελικά έγινε.
«Δραπέτης» με σπασμένα πόδια
Το ξημέρωμα της 12ης Νοεμβρίου 1958 βρίσκει τον 17χρονο να κείτεται νεκρός έξω από το κελί του. Για τη διαφύλαξη του κύρους της βρετανικής αυτοκρατορίας, ο θάνατος του δεν θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να αποδοθεί σε βασανιστήρια. Γι αυτό και επιστρετεύθηκε για ακόμη μία φορά η συνηθισμένη δικαιολογία των Άγγλων, αυτή της απόπειρας δραπέτευσης.
Το ξημέρωμα της 12ης Νοεμβρίου 1958 βρίσκει τον 17χρονο να κείτεται νεκρός έξω από το κελί του. Για τη διαφύλαξη του κύρους της βρετανικής αυτοκρατορίας, ο θάνατος του δεν θα έπρεπε σε καμία περίπτωση να αποδοθεί σε βασανιστήρια. Γι αυτό και επιστρετεύθηκε για ακόμη μία φορά η συνηθισμένη δικαιολογία των Άγγλων, αυτή της απόπειρας δραπέτευσης.
Οι εμπλεκόμενοι ισχυρίστηκαν συγκεκριμένα στις καταθέσεις τους, πως ο Ξενοφώντος επιχείρησε να το σκάσει και ο φρουρός έξω από το κελί του, ανοίξε πυρ για να τον αποτρέψει, τραυματίζοντάς τον θανάσιμα.
Αυτό ωστόσο που δεν καταγράφηκε ποτέ στις επίσημες γνωματεύσεις των αποικιοκρατικών αρχών στην έρευνα που ακολούθησε, ήταν όλα όσα αντίκρισε ο πατέρας του όταν πήγε να παραλάβει τον νεκρό γιό του από το νοσοκομείο της Λευκωσίας: τα νύχια του ήταν όλα βγαλμένα, το κορμί του ήταν τρυπημένο από ξυφολόγχες, τα πόδια του σπασμένα, τα γεννητικά του όργανα σκισμένα, και το κρανίο του θρυμματισμένο.
Αυτά ακριβώς διαπίστωσαν και οι γιατροί Θεμιστοκλής Δέρβης, Βάσος Λυσσαρίδης και Γεώργιος Σταυράκης εκ μέρους της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, όταν εξέτασαν τη σορό σε σπίτι συγγενών στον Άγιο Δομέτιο, αμέσως μετά την νενομισμένη νεκροτομή των Εγγλέζων και λίγο πριν μεταφερθεί ο 17χρονος για ταφή στο χωριό του.
Στον ιστό των ψεμμάτων
Σύμφωνα με τον φάκελο της υπόθεσης όπως αυτός φυλάσσεται στο Κρατικό Αρχείο, μετά τον θάνατο του Πρόδρομου, οι αρχές στην θανατική ανάκριση που διενεργήθηκε, πήραν συνολικά 12 καταθέσεις μόνο από Άγγλους στρατιώτες, παρά το γεγονός ότι στο σημείο που πέθανε ο αγωνιστής υπήρχε τουλάχιστον ακόμη ένας κρατούμενος, όπως ο ίδιος ο επιλοχίας του Ζέφυρου, Χέρμπερτ Άρνολντ, ανέφερε σε σημείο της κατάθεσής του.
Σύμφωνα με τον φάκελο της υπόθεσης όπως αυτός φυλάσσεται στο Κρατικό Αρχείο, μετά τον θάνατο του Πρόδρομου, οι αρχές στην θανατική ανάκριση που διενεργήθηκε, πήραν συνολικά 12 καταθέσεις μόνο από Άγγλους στρατιώτες, παρά το γεγονός ότι στο σημείο που πέθανε ο αγωνιστής υπήρχε τουλάχιστον ακόμη ένας κρατούμενος, όπως ο ίδιος ο επιλοχίας του Ζέφυρου, Χέρμπερτ Άρνολντ, ανέφερε σε σημείο της κατάθεσής του.
Ουσιαστικά αυτό το οποίο υποστηρίχθηκε τόσο από τον Άρνολντ όσο και από τους δύο στρατιώτες που εκτελούσαν την επίμαχη νύχτα χρέη φρουρού, Κάλισον και Μπέρνετ (ο ένας έξω ακριβώς από το κελί του 17χρονου και ο άλλος στην οροφή του Ζέφυρου), ήταν ότι ο Ξενοφώντος γύρω στην 01.50 το πρωί κατάφερε και αφαίρεσε το σύρμα με το οποίο ήταν δεμένη η πόρτα, την άνοιξε και επιχείρησε να αποδράσει. Τότε ο Κάλισον που τον φρουρούσε και στεκόταν ακριβώς απέναντι σε απόσταση 2,5 μέτρων, μόλις τον αντιλήφθηκε, τον προειδοποίησε φωνάζοντάς του «Αλτ, Σταμάτα, Dur», αλλά εκείνος χωρίς να πει λέξη έστριψε στα αριστερά του και πήγε να διαφύγει. Εκείνη τη στιγμή ο Κάλισον ισχυρίστηκε πως τον πυροβόλησε με το αυτόματο όπλο του και τον σκότωσε.
Το σενάριο της «δραπέτευσης» δεν θα μπορούσε σε καμία περίπτωση να συμβαδίσει με τα ευρήματα της ιατροδικαστικής έκθεσης, αφού σε αυτήν σημειωνόταν μεταξύ άλλων ότι οι δύο από τις έξι σφαίρες που έπληξαν τον Ξενοφώντος, εισήλθαν από το πίσω μέρος της αριστερής ινιακής χώρας του κρανίου και εξήλθαν ευθεία μπροστά από το μέτωπο.
Όποιος, λοιπόν, πυροβόλησε εκείνη τη νύχτα τον νεαρό αγωνιστή βρισκόταν ακριβώς από πίσω του και όχι στα πλάγια, όπως ο ίδιος ο φρουρός τοποθετούσε τον εαυτό του στα όσα κατέθεσε.
Το ίδιο όμως αντιφατικά σε σχέση με τους ισχυρισμούς των Βρετανών ήταν και τα πορίσματα για τις υπόλοιπες τέσσερις σφαίρες που έπληξαν το κορμί του 17χρονου, αφού μερικές διαπιστώθηκε πως είχαν ανοδική πορεία και άλλες καθοδική.
Η νεκροτομή κατέδειξε εξάλλου μελανιές σε διάφορα σημεία του σώματός του νεαρού, η δημιουργία των οποίων δεν εξηγήθηκε ποτέ.
Στο ίδιο μήκος κύματος αντιφάσεων και η περίπτωση της πόρτας του κελιού του Ξενοφώντος η οποία αν και είχε κλειδωνιά αμπαρώθηκε μόνο με σύρμα γιατί όπως ισχυρίστηκε ο επιλοχίας Άρνολντ... δεν είχε το κλειδί!
Σε μια προφανή μάλιστα προσπάθεια να γίνει πιστευτή η υποτιθέμενη δραπέτευση, ο Άγγλος στρατιωτικός είπε ότι το βράδυ της 11ης Νομεβρίου όταν έβαλε τον κρατούμενο στο κελί του, έδεσε το σύρμα από ένα γάτζο στο πόμολο, χωρίς όμως στη συνέχεια να το γυρίσει γύρω από το πόμολο για περισσότερη ασφάλεια.
Ο στρατιώτης Κάλισον, όμως, είχε πει στους ανακριτές το εντελώς αντίθετο... ότι πριν ξεκινήσει τη σκοπιά του, τσέκαρε την πόρτα του κελιού και είδε το πόμολο να είναι δεμένο στο γάτζο και το σύρμα τυλιγμένο γύρω από το πόμολο της πόρτας.
Τον περασμένο μήνα συγγενείς, φίλοι και συναγωνιστές του νεαρού ήρωα -το όνομα του οποίου φέρει και ένα από τα στρατόπεδα της Εθνικής Φρουράς στη Λεμεσό- τέλεσαν Εθνικό Μνημόσυνο μετά το οποίο έγιναν τα αποκαλυπτήρια προτομής του σε χώρο που παραχώρησε η κοινότητα Κοκκινοτριμυθιάς.
Ο Πρόδρομος Ξενοφώντος με τη θυσία του άφησε ανεξίτηλα γραμμένο το όνομά του στις σελίδες της νεότερης κυπριακής ιστορίας, δίνοντας σαν κληρονομιά στους νεότερους, μαθήματα για το τι σημαίνει να παραμένεις πιστός και αφοσιωμένος στα ιδανικά σου, όσο ψηλά κι αν είναι τα τείχη που υψώνονται στο δρόμο σου.
