Τέσσερις εγκλωβισμένοι που κρατούν ζωντανό το μικρότερο χωριό των Μαρωνιτών

Τη δική του ιδιαίτερη και μοναδική ιστορία κρύβει το μικρότερο χωριό των Μαρωνιτών, η Καρπάσια, που σιγά-σιγά σβήνει, καθώς έχουν απομείνει μονάχα τέσσερις εγκλωβισμένοι εν ζωή και μερικές δεκάδες επανεγκατασταθέντες, οι οποίοι προσπαθούν με νύχια και δόντια να διατηρήσουν την ιστορία του μικρού χωριού μέσα στην πάροδο των χρόνων, ζωντανή. Μια ιστορία, που πρέπει να γυρίσουμε εκατοντάδες χρόνια πίσω για να δούμε και να μάθουμε πώς κατέληξαν εκεί οι Μαρωνίτες, έχοντας μάλιστα μέχρι σήμερα, ως κόρη οφθαλμού μια από τις πιο ιστορικές εκκλησίες, του Τιμίου Σταυρού, όπου και φυλάγεται ο πανάρχαιος και τεράστιας αξίας ξύλινος σταυρός του Χρηστού. 

Από τον καιρό της Αγγλοκρατίας, το 1878 και περνώντας μέσα από την περίοδο ανακήρυξης της Κυπριακής Δημοκρατίας, το 1960, μέχρι την εισβολή του 1974, η μικρή κοινότητα των Μαρωνιτών, πέρασε από χίλια μύρια κύματα, με την εισβολή φυσικά του 1974 να αποτελεί και το μεγαλύτερο πλήγμα για τους Μαρωνίτες, που μέχρι σήμερα δίνουν τον δικό τους αγώνα για να διατηρηθεί ανεξίτηλη στον χρόνο η ιστορία τους. Σήμερα στην Καρπάσια, διαβιούν μόνιμα τέσσερις εγκλωβισμένοι και μερικές δεκάδες επανεγκατασταθέντες, οι πλείστοι εκ των οποίων είναι τρίτης ηλικίας και εάν δεν επέλθει κάποια βιώσιμη λύση στο Κυπριακό Πρόβλημα που να περιλαμβάνει την επιστροφή των Μαρωνιτών στους τόπους τους, τότε σταδιακά και με μαθηματική ακρίβεια οι Μαρωνίτες θα σβήσουν.

Γεωγραφικά, το χωριό της Καρπάσιας, βρίσκεται ένα μίλι νότια της Μύρτου και είναι σε υψόμετρο 290 μέτρων από τη θάλασσα. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές αναφορικά με την ονομασία του, καθώς από τη μια υποστηρίζεται ότι η ονομαστική διασύνδεση του χωριού με τη χερσόνησο Καρπασίας, έγκειται στη βάση της ιστορικής προσέγγισης πως οι Μαρωνίτες του χωριού ήλθαν από τη χερσόνησο όπου κατέφθασαν στην Κύπρο οι Μαρωνίτες τον 11ο αιώνα, προερχόμενοι από την τότε περιοχή Τρίπολης του σημερινού Λιβάνου.

Μια δεύτερη εκδοχή, αναφέρει ότι Μαρωνίτες στρατιώτες, προφανώς τους Μαρδαΐτες, που έκτισαν το χωριό γύρω στο 1300 μ. Χ. και του έδωσαν το όνομα Καρπάσια από τις λέξεις Κουρπ-Ασία, που σημαίνει απέναντι από την Ασία. Ωστόσο, οι κάτοικοι του χωριού κάνουν αναφορά σε τουρκική διασύνδεση «garp pasha» (πασάς της ανατολής). Στη σημερινή του ετυμολογία, το όνομα υπάρχει και στα τουρκικά και ίσως αυτό να αποτελεί και τον λόγο που οι Τουρκοκυπριακές Αρχές δεν άλλαξαν το όνομα του χωριού.

Διαχρονικά, η Καρπάσια ήταν ένα αμιγές Μαρωνιτικό χωριό, εκτός από κάποια αριθμητικά στοιχεία του αρχείου πληθυσμού, που καταδεικνύουν την ύπαρξη πολύ μικρού αριθμού Τουρκοκυπρίων μέχρι το 1931. Μάλιστα, σε επιστολή που εντοπίστηκε, ο Πατέρας Βαρθολομαίος που απέστειλε στον Επίσκοπο Μαρωνιτών, με ημερομηνία 18 Μαΐου1776, αναφέρει πως η Καρπάσια είχε 99 κατοίκους, αλλά χωρίς ιερέα, ενώ ο Κορμακίτης είχε 139 κατοίκους, ο Ασώματος 39, η Αγία Μαρίνα 25 και η Καμπυλή 79. Οι θρησκευτικές ανάγκες, όπως γάμοι, βαφτίσια κλπ. φαίνεται να ικανοποιούνταν από Λατίνους ιερείς. Σαν αποτέλεσμα αυτής της παρακμής, πολλοί αναγκάστηκαν να αλλάξουν πίστη και να γίνουν είτε Ορθόδοξοι, είτε Μωαμεθανοί, είτε να παραμείνουν Κρυπτοχριστιανοί, της μορφής «Λινοβάμβακοι». Ιστορικά έγγραφα, δείχνουν πως οι σοβαρότερες απειλές και καταδιώξεις κατά των Μαρωνιτών προέρχονταν κυρίως από τους Μωαμεθανούς και τους Ορθόδοξους.

Σε μια προσπάθεια απαλλαγής από τα βάσανα και γενικά την τυραννία, το 1686 μια ομάδα Μαρωνιτών, αποτελούμενη από Εκπροσώπους όλων των χωριών, μετέβη στην Κωνσταντινούπολη και είχε συνάντηση με τον Γάλλο Πρέσβη, από τον οποίο και ζήτησε να παρέμβει, έτσι ώστε να σταματήσει η δυσβάσταχτη φορολογία από πλευράς των Οθωμανών, να τερματιστεί ο έλεγχος από πλευράς του Ορθόδοξου Επισκόπου Κερύνειας Χρυσάνθου και του Δραγομάνου Χατζηγιωργάκη και να δοθεί ελευθερία εκτέλεσης των θρησκευτικών τους καθηκόντων κατά το Μαρωνιτικό και όχι το Ορθόδοξο τυπικό.

Πάντως, σύμφωνα με καταγραφές της τότε εποχής, το 1841 ο πληθυσμός της Κύπρου ανέρχεται στους 108,600 κατοίκους (μόνο άρρενες γιατί η καταγραφή απέκλειε γυναίκες), από τους οποίους οι Μαρωνίτες ανέρχονταν στους 1400. Οι 300 ήταν στη Λευκωσία, οι 100 στο Κατηλλίκι της Μόρφου και οι υπόλοιποι 1000 στο Κατηλλίκι της Κερύνειας, δηλαδή τα Μαρωνιτικά χωριά. Αξιόπιστες πηγές, αναφέρουν πως τότε η Καρπάσια είχε γύρω στους 70 κατοίκους. Ο πληθυσμός του χωριού συνέχισε να αυξάνεται και το 1960, που η Κύπρος απέκτησε την ανεξαρτησία της, το χωριό αριθμούσε 193 κατοίκους. Το 1975 παρέμειναν εγκλωβισμένα 82 άτομα, ενώ το 1990 ο αριθμός μειώθηκε στους 40.

Οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού στην Καρπάσια, ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργοκτηνοτροφία, ενώ ένας μικρός αριθμός εργάζονταν στο μεταλλείο του Ξερού και εποχιακά στους πορτοκαλαιώνες της Μόρφου. Εκτός από τα παραδοσιακά γεωργικά προϊόντα, σιτηρά, νομευτικά φυτά, η Καρπάσια ήταν γνωστή για τη μεγάλη παραγωγή βαμβακιού και σισαμιού, μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Επιπρόσθετα, ένας αριθμός κατοίκων του χωριού εργάζονταν είτε σαν μισθωτοί, είτε σαν συνεταίροι στο κοντινό Μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα στο οποίο μέχρι το 1917 στεγαζόταν η Μητρόπολη Κερύνειας. Το μοναστήρι ήταν πολύ πλούσιο και διέθετε μεταξύ άλλων κοπάδια από αιγοπρόβατα και αγελάδες.

Τα παλιά σπίτια του χωριού, ήταν κτισμένα με πέτρες και αχυροπηλό. Η στέγη ήταν χωμάτινη, στηριγμένη με βολίτζια, κορμούς δέντρων και καλάμια και ένας τρύπιος τενεκές χρησίμευε σαν καπνοδόχος. Έξω στην αυλή βρίσκονταν ο χωριάτικος φούρνος, το πηγάδι και η πέτρινη βούρνα. Δίπλα από το κατοικούμενο μέρος του σπιτιού και ενωμένοι με αυτό, ήταν ο στάβλος και ο αχυρώνας.

Η ιστορία που κρύβει ο πανάρχαιος σταυρός της Καρπάσιας

Ένας από τους αρχαιότερους σταυρούς της Κύπρου, φυλάσσεται στην εκκλησία του Τιμίου Σταυρού της Καρπάσιας, που είναι του 15ου αιώνα και είναι Βυζαντινού τύπου. Πρόκειται για ένα καθόλα τέλειο έργο, με τον Ιησού Χρηστό στη μέση και στις άκρες το έμβλημα των Ευαγγελιστών. Μάλιστα, τον Ιούλιο του 1987, αρχαιοκάπηλοι, είχαν κλέψει τον Σταυρό με σκοπό να τον μεταφέρουν στο εξωτερικό για πώληση. Ωστόσο, το κιβώτιο στο οποίο βρισκόταν άνοιξε ενώ ήταν στο λιμάνι της Αμμοχώστου, με αποτέλεσμα ο Σταυρός να επιστραφεί στην Καρπάσια.

Στην εκκλησία του Τίμιου Σταυρού, βρίσκονται επίσης δυο εικόνες της Παναγίας που είναι του 17ου αιώνα, ενώ στο εσωτερικό της Εκκλησίας υπάρχει μεγάλη τοιχογραφία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Ένας αριθμός σημαντικών θρησκευτικών εικόνων υπήρχε τόσο στην εκκλησία, όσο και στο σπίτι του ιερέα του χωριού.

Μέχρι το 1960 υπήρχαν και τάφοι, τόσο λαϊκών, όσο και κληρικών γύρω από την εκκλησία, ενώ το παλαιό εικονοστάσιο κατασκευάστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα. Μάλιστα, τον Απρίλιο του 2017 παραδόθηκε η πλήρως ανακαινισμένη Εκκλησία με χρηματοδότηση από το UNDP, μέσω της Δικοινοτικής Τεχνικής Επιτροπής για την πολιτιστική κληρονομιά. Η ανακαίνιση, έφερε στο φως το αρχαίο σύστημα ηχητικής της εκκλησίας, καθώς και μια αρχαία κολυμβήθρα που χρησιμοποιείτο για σκοπούς βαπτίσματος.

Επίσης, βόρεια της εκκλησίας, βρίσκεται το ιερό κοιμητήριο του χωριού, ενώ προς τα νότια βρίσκεται το Τουρκικό κοιμητήριο που μαρτυρεί την ύπαρξη και Τουρκοκυπρίων στο χωριό των Μαρωνιτών.

Η 76χρονη εγκλωβισμένη μουχτάρενα της Καρπάσιας

Τη μουχτάρενα του μικρότερου χωριού των Μαρωνιτών, θα εντοπίσεις επάνω σε ένα τρακτέρ να θερίζει το περιβόλι της. Μια εγκλωβισμένη, η οποία δεν έφυγε ποτέ από την Καρπάσια και η ζωή της είναι αλληλένδετη με αυτό το μικρό και όμορφο χωριό στην επαρχία της Κερύνειας. Η 76χρονη, Γιαννούλα Ορφανού, εμφανώς συγκινημένη με τα όσα βίωσε στο κατεχόμενο χωριό της, γυρίζει τον χρόνο πίσω και θυμάται...

«Δεν μπορώ να φύω που το χωρκό που εμεγάλωσα, τζιαι να το αφήκω στους Τούρκους. Ούτε το όνομα του χωρκού δεν το άφηκα να το αλλάξουν. Ούλλα σχεδόν τα ονόματα των κατεχόμενων χωρκών αλλάξαν τα, όμως το χωρκό μας έμεινε με το όνομα το παλιό όπως ήταν πάντα, Καρπάσια. Ήθελαν να το ονομάσουν Καράππασιας. Δεν θα ξεχάσω μετά τον πόλεμο ήρταν τέσσερις άντρες με τα ρούχα τα μαύρα και τα πουκάμισα τα άσπρα και αφού επία κοντά τους, λαλούν μου ποιος εν ο μουχτάρης εδώ; Λαλώ τους εγώ είμαι, τι θέλετε; Τζιαι λαλούν μου, που δαμέ τζιαι να πάει το χωριό σας εδώ θα ονομάζεται Καράππασιας. Λαλώ του, αφέντη, το χωρκό μου ονομάζετουν Καρπάσια και θα μείνει Καρπάσια. Εντάξει μουχτάρενα λαλεί μου, μεν φωνάζεις, Καρπάσια θα μείνει. Και έτσι και έμεινε…». 

«Ήμαστε τέσσερις εγκλωβισμένοι στην Καρπάσια και καμιά δεκαρκά επαναγκατασταθέντες. Είμαι δαμέ πριν από τον πόλεμο τζιαι δεν άφησα ποττέ το χωρκό μου. Ήμουν 28 χρονών που έγινε ο πόλεμος τζιαι ήμουν αγκαστρωμένη τον γιο μου τον μουσικό τότε, τζιαι εγέννησα τον ύστερα που τον πόλεμο. Εζήσαμε δαμέσα, εστερήθηκαν τα παιθκιά μας, αφού που δώδεκα χρονών εφύασιν. Εν δύσκολο… Δεν έχει κανένα πλάσμα του Θεού να πεις μια καλημέρα… Είχα τρία άλλα μωρά το 74’, η κόρη μου ήταν εννιά, ο γιος μου ήταν εφτάμιση και η άλλη μου κόρη μου πέντε χρονών. Εστερηθήκαμε τα πάντα… Τα παιδιά μας, την ελευθερία μας, εν μπορώ να σου πω πόσα στερηθήκαμε…». 

Όπως κάθε εγκλωβισμένου, έτσι και της κυρίας Γιαννούλας, η τουρκική εισβολή, αποτελεί μια ανεπούλωτη πληγή στην ψυχή της, που δεν μπορεί να κλείσει ποτέ., καθώς οι Τούρκοι επιχείρησαν πρώτα να πάρουν τα σπίτια τους, ενώ είχαν και με τους κάτοικους, αρκετές συγκρούσεις...

«Που ήταν ο πόλεμος, κατά πρώτης εθέλαν να πιαν τα σπίτια μας, εδέρναν τους άντρες μέσα στους κάμπους. Έρκουνταν εκλέφταν μας, τζιαι ο μακαρίτης ο Ηλίας, αναγκάστηκε να τα δώκει. Αλλά είπαμεν τους εν τζιαι δικά σας, άμαν γινεί ειρήνη θα στραφεί ο κόσμος έσσο του. Τταμμάμ (σ.σ. το εντάξει στα τουρκικά) είπαν μας, αλλά έχει 47 χρόνια και ακόμα θα φύγουν».

*Πληροφορίες από το βιβλίο, «Η Καρπάσια, μέσα από την ιστορία των Μαρωνιτών της Κύπρου» του Γιαννάκη Κόκκινου.