Ο τουρκικός αναθεωρητισμός εντός και εκτός και το παράδειγμα του Κυπριακού

Η αύξηση των ρητορικών απειλών της Τουρκίας έναντι της Ελλάδας, με την νέα αμφισβήτηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Αθήνας στα νησιά του Αιγαίου και η αποκοπή των διόδων διπλωματικής επικοινωνίας μεταξύ των δύο χωρών, μεγέθυναν κατά πολύ την ένταση στα ελληνοτουρκικά. Την ίδια στιγμή, στην Κύπρο, κι ενόσω η Άγκυρα συνεχίζει τις παράνομες επεμβάσεις της στην παραλία της Αμμοχώστου, αναδεικνύεται πως μέσα από το νέο «πρωτόκολλο» που υπέγραψε η Τουρκία με το ψευδοκράτος, όχι απλώς μεγαλώνει η σχέση εξάρτησης μεταξύ τους, αλλά δημιουργούνται συνθήκες που παραπέμπουν σε προσάρτηση, καθώς η Άγκυρα αποκτά πλήρη έλεγχο σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας των Τουρκοκυπρίων, με τους ίδιους να καταγγέλλουν περιορισμό των δικαιωμάτων και ελευθεριών τους και υπαρξιακή απειλή. 

Αν και η σύγχρονη τουρκική ιστορία είναι διάσπαρτη με επιθετικότητα, παρανομία και παράλογες αξιώσεις έναντι της Κύπρου και της Ελλάδας, είναι κατανοητό πως η Άγκυρα έχει ξεκινήσει συνειδητά ένα νέο κύκλο όξυνσης, ο οποίος ενδεχομένως να διευρύνεται όσο πλησιάζουν οι τουρκικές εκλογές. Γι’ αυτό η Λευκωσία και η Αθήνα σπεύδουν να καταγγείλουν την τουρκική πολιτική (αν και η Λευκωσία επέλεξε παράλληλα να προβεί σε κίνηση τακτικής, με την επαναφορά του ζητήματος των ΜΟΕ και της επανέναρξης των συνομιλιών, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι είναι καταδικασμένο), αντιλαμβανόμενες προφανώς ότι βρισκόμαστε στην αρχή αυτής της νέας κρίσης. Άλλωστε, το ελληνικό Υπουργείο Άμυνας, έχει ήδη διατυπώσει εκτιμήσεις για υβριδικού τύπου απειλές στα νησιά και στα σύνορα με τον Έβρο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, οι οποίες είναι ενδεικτικές για το τι αναμένεται.

Στις αντιδράσεις τους οι δύο ελληνικές πρωτεύουσες συχνά αναφέρονται στον αναθεωρητισμό της Τουρκίας, τονίζοντας ότι δεν μπορεί να γίνει ανεκτός και υπογραμμίζοντας πως Κύπρος και Ελλάδα έχουν το δίκαιο με το μέρος τους. Η προσπάθεια του Ερντογάν για αλλαγή του στάτους κβο, ωστόσο, δεν περιορίζεται στο εξωτερικό της χώρας αλλά μάλλον επικεντρώνεται στο εσωτερικό της, καθώς έχει ιστορικές, πολιτικές και ιδεολογικές ρίζες.

Όπως εξήγησε, σε συνέντευξή του στον REPORTER, ο Λέκτορας του Τμήματος Τουρκικών και Μεσανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου Δρ. Νίκος Μούδουρος, «σε πολύ γενικές γραμμές, ο αναθεωρητισμός είναι η προσπάθεια ενός κράτους να αναθεωρήσει, δηλαδή να αλλάξει προς όφελος του, την ισχύουσα κατάσταση πραγμάτων, το στάτους κβο. Το στάτους κβο μπορεί να προέκυψε μέσα από διεθνείς, περιφερειακές ή άλλες συμφωνίες μεταξύ κρατών. Η αναθεωρητική πολιτική υπό αυτή την έννοια μπορεί να σημαίνει αλλαγή συνόρων, εισβολή ή και δημιουργία ελεγχόμενων περιοχών σε εδάφη άλλων κρατών. Στην περίπτωση της Τουρκίας σήμερα, εκείνο που προωθείται ως αναθεωρητισμός είναι η προσπάθεια της κυβέρνησης Ερντογάν να αλλάξει μια "ισχύουσα κατάσταση", η οποία προέκυψε ως η διευθέτηση των σχέσεων της χώρας με την περιφέρεια της.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι αποδίδονται στον Ερντογάν πτυχές αναθεωρητισμού σε σχέση με το νησιά του Αιγαίου. Όμως είναι γεγονός ότι το στοιχείο του αναθεωρητισμού δεν αφορά μόνο στην κυβέρνηση Ερντογάν, ούτε και ο όρος αυτός παραπέμπει σε μια αδιαφοροποίητη κατάσταση ιστορικά, ανέφερε. «Σε αυτό το επίπεδο το Κυπριακό είναι ίσως χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι διακοινοτικές ταραχές, αλλά πολύ περισσότερο η εισβολή του 1974, άλλαξαν δια της βίας μια συγκεκριμένη κατάσταση πραγμάτων και δημιούργησαν μια νέα. Η στρατιωτική εισβολή δημιούργησε ένα άλλο, διχοτομικό στάτους κβο, το οποίο υποστηρίχθηκε πολιτικά και ιδεολογικά. Η ρευστότητα της κατάστασης, όμως, δείχνει ότι το ίδιο το διχοτομικό στάτους κβο αλλάζει μέσα από διαφορετικές κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές εξελίξεις.

«Σήμερα η Άγκυρα στα κατεχόμενα δεν υπερασπίζεται την παλιά δομή που εμφανίστηκε ως αποτέλεσμα του πολέμου του 1974, αλλά αντίθετα επιδιώκει να την αλλάξει. Και η συγκεκριμένη αλλαγή δεν προσανατολίζεται προς την επανένωση της Κύπρου, αλλά προς μια διαδικασία ντε φάκτο προσάρτησης, που επιταχύνεται ιδιαίτερα σε συνθήκες ανυπαρξίας συνομιλιών. Αυτά είναι μερικά από τα πολλά πρόσωπα και διαστάσεις μιας αναθεωρητικής πολιτικής», τόνισε.

Εκδίκηση της ιστορικής εξέλιξης

Ερωτηθείς εάν έχουν ιδεολογική και πολιτική προέλευση αυτές οι αναθεωρητικές τάσεις του Ερντογάν, ο κ. Μούδουρος ανέφερε πως ένα πολύ μεγάλο τμήμα του ισλαμικού κινήματος στην Τουρκία έχει όντως αναθεωρητικές ιδεολογικές τάσεις σε σχέση με την σύγχρονη ιστορία και την πολιτική εξέλιξη της Τουρκίας. Θα μπορούσε να λεχθεί, μάλιστα, ότι οι πιο περιεκτικές και ολοκληρωμένες πολιτικές αναθεώρησης αφορούν κυρίως στο εσωτερικό της χώρας.

«Αν είναι κάτι που χαρακτηρίζει το ισλαμικό κίνημα στην Τουρκία είναι η αντιπολίτευση του ενάντια στον κεμαλισμό και ιδιαίτερα την εμπειρία του μονοκομματικού καθεστώτος που επικράτησε από την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους μέχρι και τα τέλη του δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Την ίδια όμως στιγμή, αυτό το τμήμα του ισλαμικού κινήματος εκφράζει και ένα συλλογικό τραύμα. Θεωρεί ότι ο κεμαλισμός και ιδιαίτερα η διαδικασία του εκδυτικισμού είναι η κυριότερη αιτία κατάρρευσης της αυτοκρατορίας. Θεωρεί ότι ο εκδυτικισμος είναι η μήτρα όλων των κοινωνικών κακών της σύγχρονης εποχής. Στο σημείο αυτό ο Ερντογαν δεν εκφράζει μόνο μια αναθεωρητική στάση, αλλά μια επιδίωξη να "εκδικηθεί την ιστορική εξέλιξη". Σε αυτά τα πλαίσια θα μπορούσαμε να δούμε και τις προσπάθειες της εξουσίας να μετασχηματίσει την συλλογική ταυτότητα της κοινωνίας, να αναθεωρήσει βασικά χαρακτηριστικά που άφησε ως κληρονομιά ο κεμαλισμός».

Πρόσθεσε ότι σήμερα, η τουρκική εθνική ταυτότητα παραπέμπει στον θρησκευόμενο μουσουλμάνο Τούρκο, του οποίου οι ευαισθησίες και τα οράματα για το μέλλον επηρεάζονται από το αυτοκρατορικό παρελθόν, αλλά την ίδια στιγμή επικαλύπτονται από το ρεπουμπλικανικό πλαίσιο. «Συνεπώς εδώ δεν υπάρχει η προσπάθεια επανασύστασης της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αλλά η αλλαγή της ιδεολογίας και της ταυτότητας του ρεπουμπλικανικού κράτους, η αφαίρεση των κεμαλικών του χαρακτηριστικών. Για να είμαστε όμως συνεπείς, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η επιδίωξη εκδίκησης από την ιστορία είναι ιδεολογικό χαρακτηριστικό που στον ένα ή στον άλλο βαθμό συνενώνει διαφορετικά τμήματα του ευρύτερου χώρου της τουρκικής δεξιάς και όχι μόνο του ισλαμικού κινήματος».

Συγκυρίες ιδεολογικής συμμαχίας

Ούτε όμως το timing της τουρκικής αναθεωρητικής ατζέντας είναι τυχαίο. «Η χρονική συγκυρία είναι σημαντική γιατί δείχνει την διασύνδεση της εξέλιξης τέτοιων ιδεολογικών και πολιτικών προσεγγίσεων με τις κοινωνικές μετατοπίσεις και τις βαθύτερες αλλαγές. Σήμερα οι πτυχές του αναθεωρητισμού εσωτερικά και εξωτερικά είναι πιο έντονες, γιατί ακριβώς εκφράζουν ένα συγκεκριμένο τμήμα του συνασπισμού εξουσίας στην Τουρκία, έτσι όπως αυτό άρχισε να διαμορφώνεται σταδιακά από το 2013 και μετά, αλλά φαίνεται ότι πήρε την τελική του μορφή μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016. Πρόκειται για την συνένωση τμημάτων της Ακροδεξιάς με το ισλαμικό κίνημα και τον περιορισμό της κοινωνικής στήριξης αυτού του μπλοκ εξουσίας από τις αναπτυσσόμενες περιοχές εντός Τουρκίας». Οι πιο εκφραστικές στιγμές του αναθεωρητισμού, λοιπόν, λειτούργησαν περισσότερο σε συγκυρίες μιας ιδεολογικής συμμαχίας της παραδοσιακής τουρκικής δεξιάς και μιας κοινωνικής συμμαχίας που στηρίζει περισσότερο την οικονομική ενσωμάτωση της χώρας διαμέσου της περιφέρειας της.

«Καθόλου τυχαίο δεν είναι και το γεγονός ότι η περίοδος έντασης του αναθεωρητισμού στο ιδεολογικό επίπεδο συμπίπτει και με την περίοδο ισχυροποίησης συγκεκριμένων επιχειρηματικών συμφερόντων και κλάδων όπως η στρατιωτική βιομηχανία, ο κατασκευαστικός τομέας και ο τομέας της ενέργειας. Είναι όμως επίσης γεγονός ότι η προαναφερθείσα περίοδος χαρακτηρίζεται και από τις τάσεις φθοράς και αμφισβήτησης του Ερντογάν. Επομένως πολλές από τις πολιτικές που παρακολουθούμε να εξελίσσονται σήμερα, είναι ανοιχτές σε ερωτηματικά, λαμβάνοντας υπόψη ότι η χώρα έχει εισέλθει ήδη στην τελική φάση πριν από τις κρίσιμες εκλογές του 2023», κατέληξε ο Νίκος Μούδουρος.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

• Κατήγγειλε στους Ευρωπαίους τις τουρκικές παρανομίες ο Πρόεδρος Αναστασιάδης
• Τραβάει κι άλλο το σκοινί ο Τσαβούσογλου-«Θα θέσουμε θέμα κυριαρχίας των νησιών»
• Για υβριδικού τύπου απειλές το καλοκαίρι προειδοποιεί το ΥΠΑΜ της Ελλάδας
• Εντάσεις στα κατεχόμενα με αφορμή το «πρωτόκολλο»-Κατσάδες και ύποπτες δηλώσεις
• Κλιμακώνει την ένταση ο Ερντογάν-Κάνουν λόγο για «θερμό καλοκαίρι στο Αιγαίο»