Ο καφενές.com, o κανιβαλισμός και ο γοητευτικός λαϊκισμός
06:51 - 09 Απριλίου 2019
Ανεξέλεγκτες διαστάσεις προσλαμβάνει τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο, -γιατί περί φαινομένου πρόκειται-, των διαδικτυακών λαϊκών δικαστηρίων που στήνονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η δύναμη που έχουν δώσει στον κόσμο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι τεράστια, αφού ο καθένας μπορεί να ενημερώνεται από όποιο μέσο θέλει, τη στιγμή που το θέλει και απ’ όπου κι αν βρίσκεται. Είναι μεγάλο το πλεονέκτημα που έδωσαν τα social media και γενικότερα το διαδίκτυο στους πολίτες, οι οποίοι στο παρελθόν μπορεί να περίμεναν να ενημερωθούν για τα νέα της ημέρας, το βράδυ στις ειδήσεις.
Παράλληλα όμως, η εξέλιξη της τεχνολογίας και τα πλεονεκτήματα που προσφέρει, κρύβουν μέσα τους και πολλά μειονεκτήματα, τα οποία με το πέρασμα του χρόνου, διογκώνονται και προκαλούν τεράστια προβλήματα, λόγω της αδυναμίας ελέγχου που υπάρχει.
Ένα τρανό παράδειγμα, είναι τα λαϊκά Δικαστήρια που στήνονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με πολίτες να διαπληκτίζονται μεταξύ τους ή να χρησιμοποιούν χαρακτηρισμούς και ενίοτε να διασύρουν άτομα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να θυματοποιούνται.
Και αυτό διότι είτε γιατί τα υπό κατηγορία άτομα δεν οδηγήθηκαν καν στα Δικαστήρια, είτε γιατί τα σε βάρος τους στοιχεία είναι αναληθή, είτε γιατί υπάρχει παραπληροφόρηση και διόγκωση κάποιων γεγονότων.
Αναλύοντας αυτή την τάση που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης η κ. Ήβη Λάμπρου, Επίκουρος Καθηγήτρια στο Τμήμα Δημοσιογραφίας, Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Frederick, μιλώντας στον REPORTER, εξήγησε μεταξύ άλλων ότι, τα social media έχουν πάρει το ρόλο των ΜΜΕ, στα οποία οι πολίτες σχολιάζουν τα τεκταινόμενα κρυμμένοι πίσω από την ανωνυμία.
Η δύναμη που έχουν δώσει στον κόσμο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, είναι τεράστια, αφού ο καθένας μπορεί να ενημερώνεται από όποιο μέσο θέλει, τη στιγμή που το θέλει και απ’ όπου κι αν βρίσκεται. Είναι μεγάλο το πλεονέκτημα που έδωσαν τα social media και γενικότερα το διαδίκτυο στους πολίτες, οι οποίοι στο παρελθόν μπορεί να περίμεναν να ενημερωθούν για τα νέα της ημέρας, το βράδυ στις ειδήσεις.
Παράλληλα όμως, η εξέλιξη της τεχνολογίας και τα πλεονεκτήματα που προσφέρει, κρύβουν μέσα τους και πολλά μειονεκτήματα, τα οποία με το πέρασμα του χρόνου, διογκώνονται και προκαλούν τεράστια προβλήματα, λόγω της αδυναμίας ελέγχου που υπάρχει.
Ένα τρανό παράδειγμα, είναι τα λαϊκά Δικαστήρια που στήνονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, με πολίτες να διαπληκτίζονται μεταξύ τους ή να χρησιμοποιούν χαρακτηρισμούς και ενίοτε να διασύρουν άτομα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να θυματοποιούνται.
Και αυτό διότι είτε γιατί τα υπό κατηγορία άτομα δεν οδηγήθηκαν καν στα Δικαστήρια, είτε γιατί τα σε βάρος τους στοιχεία είναι αναληθή, είτε γιατί υπάρχει παραπληροφόρηση και διόγκωση κάποιων γεγονότων.
Αναλύοντας αυτή την τάση που επικρατεί τα τελευταία χρόνια στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης η κ. Ήβη Λάμπρου, Επίκουρος Καθηγήτρια στο Τμήμα Δημοσιογραφίας, Επικοινωνίας και ΜΜΕ του Πανεπιστημίου Frederick, μιλώντας στον REPORTER, εξήγησε μεταξύ άλλων ότι, τα social media έχουν πάρει το ρόλο των ΜΜΕ, στα οποία οι πολίτες σχολιάζουν τα τεκταινόμενα κρυμμένοι πίσω από την ανωνυμία.
«Καφενές από τον καναπέ του σπιτιού»
Βλέποντας από μια επιστημονική σκοπιά τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, η κ. Λάμπρου αναφέρει ότι, «έχουν μια ευκολία στη χρήση και παίζουν το ρόλο της καφετέριας από τον καναπέ του σπιτιού».
Εξήγησε ότι, «στα ΜΚΔ μιλάς με κόσμο τον οποίο θεωρείς γνωστό και φίλο. Κρύβεσαι πιθανόν πίσω από την ανωνυμία. Άρα μπορείς να είσαι πιο επικριτικός, πιο αιχμηρός. Πολλές φορές βλέπουμε περιπτώσεις που παρεκτρέπονται εντελώς, χωρίς να υπάρχουν συνέπειες για αυτά που λες. Ενώ, αν βρεθείς πρόσωπο με πρόσωπο με τον άλλο και του πεις “τι είναι αυτά που κάνεις”, υπάρχουν κάποιες συνέπειες».
Επεσήμανε ότι στο Facebook για παράδειγμα που είναι το πιο ευρέως γνωστό ΜΚΔ στην Κύπρο, «οι λόγοι που ωθούν κάποιον να συμμετέχει ή να κρίνει, να κριτικάρει ή να κάνει σχόλια ή να δημιουργεί αναρτήσεις για τα πολιτικά τεκταινόμενα ή για τα κακώς κείμενα, είναι αμιγώς ίδιοι, για τους λόγους που κάνει like ή κάνει οποιαδήποτε κοινοποίηση μιας εικόνας ή βάζει τις φωτογραφίες του από τις διακοπές».
«Έχει μια ευκολία να το κάνει απ’ όπου θέλει και όποτε θέλει, νομιζόμενος ότι εκφράζεται ελεύθερα σε μια κοινότητα φίλων και ταυτόχρονα, δεν έχει καμία επίπτωση ο λόγος του», όπως εξήγησε.
Κληθείσα να εξηγήσει τον ρόλο των ΜΚΔ, ανέφερε ότι τα social media σήμερα, έχουν πάρει το ρόλο των μέσων ενημέρωσης, είτε των παραδοσιακών, είτε των νέων μέσων ενημέρωσης χωρίς να έχουν τις ανάλογες ασφαλιστικές δικλείδες.
«Οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν τα ΜΚΔ για να προβάλουν τη δουλειά τους. Και πολύ καλά κάνουν, αλλά και ο κόσμος πολύ καλά κάνει και δημιουργεί σχέσεις απαντώντας με τα κείμενα του. Αυτό είναι το καλό κομμάτι. Το κακό κομμάτι είναι ότι δεν λειτουργούν τα ΜΚΔ κάτω από την αιγίδα μιας δημοσιογραφικής ομάδας, δεν υπακούν σε ένα κώδικα δεοντολογίας.
Έτσι κι αλλιώς τα ΜΚΔ δεν ευθύνονται για τα λάθη που κάνουν οι άνθρωποι. Είναι απλά ένα εργαλείο, στα χέρια των χρηστών, οι οποίοι είναι αυτοί που έχουν το πρόβλημα. Είναι αυτοί που επιλέγουν πως θα αντιμετωπίσουν ένα θέμα και τι θα γράψουν και στις πλείστες των περιπτώσεων, τα σχόλια είναι δυστυχώς αρνητικά.
Για παράδειγμα δεν θα επιλέξουν να σχολιάσουν ένα θέμα υπό τον τίτλο, «Υπέρλαμπρη πανσέληνος απόψε στην Κύπρο», με μαγευτικές εικόνες, αλλά σε ένα θέμα όπως, «Σκότωσε τη γυναίκα του γιατί τον απατούσε», οι χρήστες είναι έτοιμοι να «ρίξουν» το σύστημα ενός διαδικτυακού μέσου ενημέρωσης. Δυστυχώς στην Κύπρο, αλλά και σχεδόν σε όλες τις χώρες, διψάμε για τις κακές ειδήσεις».
Βλέποντας από μια επιστημονική σκοπιά τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης, η κ. Λάμπρου αναφέρει ότι, «έχουν μια ευκολία στη χρήση και παίζουν το ρόλο της καφετέριας από τον καναπέ του σπιτιού».
Εξήγησε ότι, «στα ΜΚΔ μιλάς με κόσμο τον οποίο θεωρείς γνωστό και φίλο. Κρύβεσαι πιθανόν πίσω από την ανωνυμία. Άρα μπορείς να είσαι πιο επικριτικός, πιο αιχμηρός. Πολλές φορές βλέπουμε περιπτώσεις που παρεκτρέπονται εντελώς, χωρίς να υπάρχουν συνέπειες για αυτά που λες. Ενώ, αν βρεθείς πρόσωπο με πρόσωπο με τον άλλο και του πεις “τι είναι αυτά που κάνεις”, υπάρχουν κάποιες συνέπειες».
Επεσήμανε ότι στο Facebook για παράδειγμα που είναι το πιο ευρέως γνωστό ΜΚΔ στην Κύπρο, «οι λόγοι που ωθούν κάποιον να συμμετέχει ή να κρίνει, να κριτικάρει ή να κάνει σχόλια ή να δημιουργεί αναρτήσεις για τα πολιτικά τεκταινόμενα ή για τα κακώς κείμενα, είναι αμιγώς ίδιοι, για τους λόγους που κάνει like ή κάνει οποιαδήποτε κοινοποίηση μιας εικόνας ή βάζει τις φωτογραφίες του από τις διακοπές».
«Έχει μια ευκολία να το κάνει απ’ όπου θέλει και όποτε θέλει, νομιζόμενος ότι εκφράζεται ελεύθερα σε μια κοινότητα φίλων και ταυτόχρονα, δεν έχει καμία επίπτωση ο λόγος του», όπως εξήγησε.
Κληθείσα να εξηγήσει τον ρόλο των ΜΚΔ, ανέφερε ότι τα social media σήμερα, έχουν πάρει το ρόλο των μέσων ενημέρωσης, είτε των παραδοσιακών, είτε των νέων μέσων ενημέρωσης χωρίς να έχουν τις ανάλογες ασφαλιστικές δικλείδες.
«Οι δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν τα ΜΚΔ για να προβάλουν τη δουλειά τους. Και πολύ καλά κάνουν, αλλά και ο κόσμος πολύ καλά κάνει και δημιουργεί σχέσεις απαντώντας με τα κείμενα του. Αυτό είναι το καλό κομμάτι. Το κακό κομμάτι είναι ότι δεν λειτουργούν τα ΜΚΔ κάτω από την αιγίδα μιας δημοσιογραφικής ομάδας, δεν υπακούν σε ένα κώδικα δεοντολογίας.
Έτσι κι αλλιώς τα ΜΚΔ δεν ευθύνονται για τα λάθη που κάνουν οι άνθρωποι. Είναι απλά ένα εργαλείο, στα χέρια των χρηστών, οι οποίοι είναι αυτοί που έχουν το πρόβλημα. Είναι αυτοί που επιλέγουν πως θα αντιμετωπίσουν ένα θέμα και τι θα γράψουν και στις πλείστες των περιπτώσεων, τα σχόλια είναι δυστυχώς αρνητικά.
Για παράδειγμα δεν θα επιλέξουν να σχολιάσουν ένα θέμα υπό τον τίτλο, «Υπέρλαμπρη πανσέληνος απόψε στην Κύπρο», με μαγευτικές εικόνες, αλλά σε ένα θέμα όπως, «Σκότωσε τη γυναίκα του γιατί τον απατούσε», οι χρήστες είναι έτοιμοι να «ρίξουν» το σύστημα ενός διαδικτυακού μέσου ενημέρωσης. Δυστυχώς στην Κύπρο, αλλά και σχεδόν σε όλες τις χώρες, διψάμε για τις κακές ειδήσεις».
«Τα ΜΚΔ δεν διαμορφώνουν ακόμα κοινή γνώμη»
Η κ. Λάμπρου ήταν απόλυτη, ως προς το γεγονός ότι τα ΜΚΔ, δεν διαμορφώνουν ακόμη την κοινή γνώμη.
«Νομίζω είναι πολύ νωρίς, αλλά συμβάλλουν στη διαμόρφωση. Συμβάλλουν στις συζητήσεις για να αναδυθεί ένα θέμα. Μπορούν να πάρουν το ρόλο ενός μέσου ενημέρωσης με τη λογική ράδιο αρβύλα πολλές φορές. Δηλαδή πάρα πολύ εύκολα γίνονται share η σχόλια, άκριτα χωρίς δημοσιογραφική δεοντολογία και αυτά είναι τα κακά των ΜΚΔ».
«Με αυτή τη λογική», συνέχισε, «μπορούν να επηρεάσουν ή να συμβάλλουν στη διαμόρφωση μίας τάσης στην κοινή γνώμη. Αλλά να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη, εξ’ ολοκλήρου, δεν νομίζω, ακόμη τουλάχιστον».
Θεωρεί επίσης ότι η κριτική, μπορεί να είναι και πολύ βαθυστόχαστη και πολύ σωστή, αλλά εξαρτάται από το τι διαβάζουμε.
«Αν διαβάζουμε όλο το κείμενο ή μια αράδα και πόσο εύκολα βάζουμε like σε κάτι που βλέπουμε. Τα ΜΚΔ λειτουργούν όπως λειτουργούν και τα “κίτρινα μέσα ενημέρωσης”, ή οι “κίτρινοι δημοσιογράφοι”. Δηλαδή μεγάλοι τίτλοι, λαϊκισμός υπέρμετρος. Αυτό το έχουμε δει πάρα πολύ πρόσφατα».
Ο κανιβαλισμός και ο γοητευτικός λαϊκισμός
Δυστυχώς, η διαπίστωση της κ. Λάμπρου, είναι ότι κάποιες φορές φτάνουμε στα όρια κανιβαλισμού, καθώς και σε όρια διαπόμπευσης, υπογραμμίζοντας ότι από τη στιγμή που τα ΜΚΔ, λειτουργούν ως μέσα μαζικής επικοινωνίας, υπάρχει πάντα το περιθώριο της οποιασδήποτε παράβασης.
«Οτιδήποτε φέρνει η τεχνολογία ανάλογα με τη χρήση μπορεί να είναι υπέρ ή κατά, δεν είναι “tabula rasa”. Όσο λιγότερο ο κόσμος είναι κριτικά εγγράμματος σε ότι αφορά τα μέσα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος παρεκτροπής».
Πάντως, χαρακτήρισε το φαινόμενο του λαϊκισμού ως «γοητευτικό», αφού όλοι μπαίνουμε στον πειρασμό της εύκολης καταδίκης ή του λαϊκισμού.
«Είναι πολύ γοητευτικός ο λαϊκισμός γι’ αυτό και υπάρχει. Και η Φιλανδία και η Νορβηγία, ακόμα και η Νέα Ζηλανδία που έγινε πριν λίγο καιρό το τρομοκρατικό, ήθελαν να παρουσιάσουν το γεγονός σε ζωντανή μετάδοση. Για ποιο λόγο μπορεί να κάνει κάποιος ζωντανή μετάδοση; Επειδή πάντα υπάρχει κοινό που ανταποκρίνεται σε αυτά τα πράγματα. Εμάς σκοπός μας είναι να λιγοστέψει όσο περισσότερο γίνεται αυτό το κοινό».
Φυσικά, η νοοτροπία των πολιτών δεν μπορεί να αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη και ούτε είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Όλα ξεκινούν από την διαπαιδαγώγηση των νέων γενιών, οι οποίοι θα είναι σε κάποια χρόνια οι χρήστες του διαδικτύου. Αυτοί που με τις τοποθετήσεις τους θα καθορίσουν την εξέλιξη των social media και στο κατά πόσον θα φθάσουμε σε ένα κομβικό σημείο, όπου τα ΜΚΔ θα καθορίζουν την κοινή γνώμη. Έως τότε όμως, πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος φραγής του κανιβαλισμού και της διαπόμπευσης μέσα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.
Η κ. Λάμπρου ήταν απόλυτη, ως προς το γεγονός ότι τα ΜΚΔ, δεν διαμορφώνουν ακόμη την κοινή γνώμη.
«Νομίζω είναι πολύ νωρίς, αλλά συμβάλλουν στη διαμόρφωση. Συμβάλλουν στις συζητήσεις για να αναδυθεί ένα θέμα. Μπορούν να πάρουν το ρόλο ενός μέσου ενημέρωσης με τη λογική ράδιο αρβύλα πολλές φορές. Δηλαδή πάρα πολύ εύκολα γίνονται share η σχόλια, άκριτα χωρίς δημοσιογραφική δεοντολογία και αυτά είναι τα κακά των ΜΚΔ».
«Με αυτή τη λογική», συνέχισε, «μπορούν να επηρεάσουν ή να συμβάλλουν στη διαμόρφωση μίας τάσης στην κοινή γνώμη. Αλλά να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη, εξ’ ολοκλήρου, δεν νομίζω, ακόμη τουλάχιστον».
Θεωρεί επίσης ότι η κριτική, μπορεί να είναι και πολύ βαθυστόχαστη και πολύ σωστή, αλλά εξαρτάται από το τι διαβάζουμε.
«Αν διαβάζουμε όλο το κείμενο ή μια αράδα και πόσο εύκολα βάζουμε like σε κάτι που βλέπουμε. Τα ΜΚΔ λειτουργούν όπως λειτουργούν και τα “κίτρινα μέσα ενημέρωσης”, ή οι “κίτρινοι δημοσιογράφοι”. Δηλαδή μεγάλοι τίτλοι, λαϊκισμός υπέρμετρος. Αυτό το έχουμε δει πάρα πολύ πρόσφατα».
Ο κανιβαλισμός και ο γοητευτικός λαϊκισμός
Δυστυχώς, η διαπίστωση της κ. Λάμπρου, είναι ότι κάποιες φορές φτάνουμε στα όρια κανιβαλισμού, καθώς και σε όρια διαπόμπευσης, υπογραμμίζοντας ότι από τη στιγμή που τα ΜΚΔ, λειτουργούν ως μέσα μαζικής επικοινωνίας, υπάρχει πάντα το περιθώριο της οποιασδήποτε παράβασης.
«Οτιδήποτε φέρνει η τεχνολογία ανάλογα με τη χρήση μπορεί να είναι υπέρ ή κατά, δεν είναι “tabula rasa”. Όσο λιγότερο ο κόσμος είναι κριτικά εγγράμματος σε ότι αφορά τα μέσα, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος παρεκτροπής».
Πάντως, χαρακτήρισε το φαινόμενο του λαϊκισμού ως «γοητευτικό», αφού όλοι μπαίνουμε στον πειρασμό της εύκολης καταδίκης ή του λαϊκισμού.
«Είναι πολύ γοητευτικός ο λαϊκισμός γι’ αυτό και υπάρχει. Και η Φιλανδία και η Νορβηγία, ακόμα και η Νέα Ζηλανδία που έγινε πριν λίγο καιρό το τρομοκρατικό, ήθελαν να παρουσιάσουν το γεγονός σε ζωντανή μετάδοση. Για ποιο λόγο μπορεί να κάνει κάποιος ζωντανή μετάδοση; Επειδή πάντα υπάρχει κοινό που ανταποκρίνεται σε αυτά τα πράγματα. Εμάς σκοπός μας είναι να λιγοστέψει όσο περισσότερο γίνεται αυτό το κοινό».
Φυσικά, η νοοτροπία των πολιτών δεν μπορεί να αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη και ούτε είναι το πιο εύκολο πράγμα στον κόσμο. Όλα ξεκινούν από την διαπαιδαγώγηση των νέων γενιών, οι οποίοι θα είναι σε κάποια χρόνια οι χρήστες του διαδικτύου. Αυτοί που με τις τοποθετήσεις τους θα καθορίσουν την εξέλιξη των social media και στο κατά πόσον θα φθάσουμε σε ένα κομβικό σημείο, όπου τα ΜΚΔ θα καθορίζουν την κοινή γνώμη. Έως τότε όμως, πρέπει να βρεθεί ένας τρόπος φραγής του κανιβαλισμού και της διαπόμπευσης μέσα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης.
