Αδυναμίες στο σύστημα διαχείρισης των πυρκαγιών υπαίθρου εκτός της ζώνης ευθύνης του Τμήματος Δασών, καθώς και ελλείψεις στην υλοποίηση προληπτικών μέτρων σε περιοχές της υπαίθρου, εντοπίζει, ανάμεσα σε άλλα, η έκθεση που συνέταξε το Τμήμα Δασών για την πρόσφατη φονική πυρκαγιά στη Λεμεσό. Ιδιαίτερα επισημαίνεται και η αδυναμία στη διαχείριση μη εκπαιδευμένων εθελοντών κατά τη διάρκεια κρίσιμων επεισοδίων, στοιχείο που, όπως καταγράφεται, ενδέχεται να οδηγήσει σε ολέθριες συνέπειες.
Στην έκθεση, η οποία φέρει την υπογραφή του Διευθυντή του Τμήματος Δασών, Δρ Σάββα Ιεζεκιήλ, διατυπώνεται με σαφήνεια η θέση ότι, υπό τις συγκεκριμένες περιστάσεις, το Τμήμα Δασών «αξιολογείται πως έφερε εις πέρας την αποστολή που του ανατέθηκε». Όπως σημειώνεται, το σημείο από όπου ξεκίνησε η πυρκαγιά βρισκόταν εκτός της ζώνης ευθύνης πυροπροστασίας του Τμήματος, γεγονός που, σύμφωνα με την έκθεση, μετατοπίζει την επιχειρησιακή ευθύνη στην Πυροσβεστική Υπηρεσία και τον Αρχιπύραρχο, ο οποίος και ανέλαβε τον γενικό συντονισμό των ενεργειών κατάσβεσης.
Παράλληλα, επαναβεβαιώνονται οι αναφορές των τελευταίων ημερών σχετικά με την ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού του Τμήματος Δασών, στο πλαίσιο επένδυσης που ξεκίνησε από το 2024. Όπως υπογραμμίζεται, πρόκειται για τη μεγαλύτερη στελέχωση στην ιστορία του Τμήματος, καθώς σήμερα το σύνολο του προσωπικού ανέρχεται σε 1.008 άτομα: 275 δασικοί υπάλληλοι, 625 δασοπυροσβέστες, 80 πυροφύλακες και 28 μηχανοδηγοί.
Σε ό,τι αφορά τις ενέργειες του Τμήματος η αναγγελία της πυρκαγιά από πολίτη στο Γενικό Κέντρο Επιχειρήσεων του μέσω του 1407 έγινε στις 13:34, ενώ αμέσως έγινε προώθηση της πληροφορίας στο Κέντρο Επιχειρήσεων της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας η οποία ανέφερε στο Τμήμα ότι είχε ήδη ενημερωθεί για το περιστατικό και είχε αποστείλει δυνάμεις. Παράλληλα στις 13:36 έγινε ενημέρωση από το ΓΚΕ του Περιφερειακού Δασικού Λειτουργού Τροόδους για την εκδήλωση της πυρκαγιάς σε απόσταση πέραν των 2 χιλιομέτρων από τα όρια του κρατικού δάσους, εντός της ζώνης ευθύνης της Πυροσβεστικής Υπηρεσίες.
Στις 13:52 υπήρξε τηλεφωνική επικοινωνία του Διευθυντή του Τμήματος Δασών με τον Περιφερειακό Δασικό Λειτουργό Πάφου για ετοιμασία δυνάμεων για αποστολή στην πυρκαγιά. Στην έκθεση επισημαίνεται πως με πρωτοβουλία του Διευθυντή δόθηκαν οδηγίες στον Λειτουργό Πάφου για άμεση αποστολή δύο προωθητών γαιών στην πυρκαγιά από τον ιδιωτικό τομέα. Αμέσως μετά στις 13:57 υπήρξε αίτημα από την Πυροσβεστική Υπηρεσία προς το Τμήμα Δασών για αποστολή δυνάμεων, ενώ παράλληλα έγινε ενημέρωση του Γενικού Κέντρου Επιχειρήσεων από τον Διευθυντή και των Συντονιστών Επιφυλακής των Δασικών Περιφερειών Τροόδους και Πάφου για το αίτημα.
Στις 14:01 έγινε τηλεφωνική επικοινωνία του Διευθυντή με το Περιφερειακό Δασικό Λειτουργό Τροόδους για ετοιμασία δυνάμεων για αποστολή στην πυρκαγιά, ενώ στις 14:15 έγινε η πρώτη επικοινωνία με τον Αρχιπύραρχο για αποστολή βοήθειας από το Τμήμα Δασών προς υποστήριξη των επιχειρήσεων. Τρία λεπτά αργότερα έγινε προσωπική επικοινωνία του Διευθυντή με διαχειριστή χειριστή προωθητή γαιών για μετάβαση στην πυρκαγιά και στις 14:59 έγινε άλλη επικοινωνία με δεύτερο ιδιώτη χειριστή. Στις 15:51 έγινε τηλεφωνική επικοινωνία του Διευθυντή με Αν. Περιφερειακό Δασικό Λειτουργό Λευκωσίας-Λάρνακας-Αμμοχώστου για ετοιμασία δυνάμεων και στις 16:13 έγινε αναγγελία για ύπαρξη καπνού στην περιοχή Αγίου Μάμα-Καλού Χωριού Λεμεσού με ταυτόχρονη εφαρμογή του σχεδίου «Αστραπή» από τις δυνάμεις του Δασικού Σταθμού Κακομάλλη και λήξη του συναγερμού και επιστροφή των δυνάμεων στον Δασικό Σταθμό.
Επίσης στις 16:30 έγινε αναχώρηση του Διευθυντή του Τμήματος Δασών από το Δασικό Σταθμό Κακομάλη για μετάβαση στην πυρκαγιά της Μαλιάς και στις 17:10 έγινε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Διευθυνή με τον Αν. Περιφερειακό Δασικό Λειτουργία και δόθηκε οδηγία για αναχώρηση δυνάμεων της περιφέρειας προς την πυρκαγιά.
Συνολικά, σύμφωνα με την έκθεση στην φονική πυρκαγιά συνέβαλαν 20 πυροσβεστικά οχήματα του Τμήματος Δασών, 11 προωθητές γαιών και τέσσερα βυτιοφόρα.
Τα συμπεράσματα
Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται στην έκθεση Τμήματος στην περιοχή εκδήλωσης της πυρκαγιά υπήρχαν εξαιρετικά αντίξοες πυρομετεωρολογικές συνθήκες που ευνόησαν την έκρηξη και επέκταση της πυρκαγιά η οποία εκτιμάται ότι έκαιγε περίπου 8-10 τετραγωνικά χιλιόμετρα ανά ώρα, κατά τις πρώτες δέκα ώρες μετά από την εκδήλωσή της. Παράλληλα σημειώνεται το σημείο εκδήλωσής της πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε στη Μαλιά στις 23 Ιουλίου βρισκόταν εκτός της περιοχής ευθύνης πυροπροστασίας του Τμήματος και συνεπώς τον συντονισμό των επιχειρήσεων ανέλαβε ο Αρχιπύραρχος της Πυροσβεστικής ενεργοποιώντας το Ειδικό Σχέδιο «ΠΥΡΣΟΣ» και το Σχέδιο «ΙΚΑΡΟΣ ΙΙ». Παράλληλα σημειώνεται πως το Τμήμα απέστειλε δυνάμεις προς υποστήριξη της Πυροσβεστικής, αφού υπήρξε επικοινωνία και συντονισμός μεταξύ του Αρχιπύραρχου και του Διευθυντή του Τμήματος Δασών από τα αρχικά στάδια εκδήλωσης της πυρκαγιάς μέχρι τον πλήρη έλεγχο της.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ: Στη δημοσιότητα οι εκθέσεις των τεσσάρων υπηρεσιών για τη φονική πυρκαγιά-Έρχεται δεκαμελής ομάδα από ΗΠΑ για διερεύνηση
Επιπρόσθετα, όπως αναφέρεται στην έκθεση, το Τμήμα Δασών απέστειλε δυνάμεις προς υποστήριξη της Πυροσβεστικής και μετά από συνεννόηση του Διευθυντή του ΤΜ με τον Αρχιπύραρχο, το Τμήμα ανέλαβε το βορειοανατολικό μέτωπο, με πρώτιστο στόχο την προστασίων των κοινοτήτων Άρσος, Όμοδος, Κοιλάνι, Κουκά, Συλίκου, Άγιος Γεώργιος Συλίκου, Δωρός, Μονάγρι και Άλασσα, καθώς και την αποτροπή επέκτασης της πυρκαγιάς προς το Δάσος Τροόδους.
Το Τμήμα Δασών, όπως αναφέρει η έκθεση, «όταν του ζητήθηκε από τον Αρχιπύραρχο, προχώρησε σε ενέργειες για υποστήριξη της ΠΥ, για την αντιμετώπιση και του νότιου μετώπου της πυρκαγιάς, κυρίως μέσω της διαχείρισης προωθητών γαιών. Υπό τις περιστάσεις, αξιολογείται ότι το ΤΔ έφερε την αποστολή που του ανατέθηκε, εις πέρας».
Σε ό,τι αφορά το σύστημα διαχείρισης των πυρκαγιών υπαίθρου, εκτός της ζώνης ευθύνης του Τμήματος Δασών, παρουσιάζει αδυναμίες. Αυτό είχε διαπιστωθεί και μετά την αξιολόγηση της πυρκαγιάς του Αρακαπά το 2021, με αποτέλεσμα να ανατεθεί σε ειδικό εμπειρογνώμονα η ετοιμασία μελέτης για τη «Διαχείριση των Πυρκαγιών στην Ύπαιθρο». Η σχετική Μελέτη ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 2025. Στα βασικά στοιχεία της Μελέτης για την οποία η Υπουργός Γεωργίας έδωσε από τον Μάρτιο 2025 οδηγίες για αξιοποίησή της, περιλαμβάνονται:
- Ο σχεδιασμός και η αναλυτική περιγραφή ενός ενιαίου και ολοκληρωμένου Σύστηματος Διαχείρισης Πυρκαγιών στην Ύπαιθρο, το οποίο να περιλαμβάνει και τους τρεις βασικούς άξονες, την πρόληψη, την ετοιμότητα και την καταστολή, όμοιο με αυτό που εφαρμόζεται από το ΤΔ εντός των κρατικών δασών.
- Η διάταξη των απαιτούμενων δυνάμεων σε όλη την έκταση της Υπαίθρου, ώστε κατά κανόνα ο μέγιστος χρόνος της επέμβασης να είναι τα δέκα λεπτά.
- Η περιγραφή του ρόλου των εμπλεκόμενων υπηρεσιών σε κάθε άξονα του προτεινόμενου Συστήματος Διαχείρισης Πυρκαγιών στην Ύπαιθρο.
- Η αναλυτική αξιολόγηση και καταγραφή των αναγκών σε μέσα, εξοπλισμό, υποδομές και ανθρώπινο δυναμικό για την κάθε Υπηρεσία ξεχωριστά, λαμβάνοντας υπόψη τον ρόλο που θα έχει αυτή στον προτεινόμενο σχεδιασμό.
Την ίδια ώρα η έκθεση εντοπίζει σημαντικές αδυναμίες στην υλοποίηση μέτρων πρόληψης σε περιοχές της υπαίθρου, κυρίως σε ότι αφορά τη διαχείριση της βλάστησης με στόχο την πυροπροστασία των κοινοτήτων, σχετικά με την αξιοποίηση των εθελοντών των κοινοτήτων, οι οποίοι μπορούν να λειτουργήσουν και ως πρώτοι ανταποκριτές σε περίπτωση πυρκαγιάς στα όρια της κοινότητάς τους, παρουσιάζει περιθώρια βελτίωσης.
Η διαχείριση των αυτόκλητων, μη εκπαιδευμένων εθελοντών σε επεισόδια που εξελίσσονται σε κρίση παρουσιάζει σημαντικές αδυναμίες, όπως σημειώνεται στην έκθεση σε βαθμό που μπορεί να οδηγήσουν σε ολέθριες συνέπειες και χρήζει βελτίωσης.
Οι εισηγήσεις για βελτίωση της κατάστασης
Πέντε συνολικά εισηγήσεις προτείνει στην έκθεσή του το Τμήμα Δασών. Η πρώτη αφορά τη βελτίωση του συστήματος διαχείρισης των πυρκαγιών υπαίθρου, εκτός της ζώνης ευθύνης του Τμήματος Δασών, με το τέλος της τρέχουσας αντιπυρικής περιόδου, πρέπει να δρομολογηθούν οι ενέργειες αξιοποίησης των εισηγήσεων που περιλαμβάνονται στην μελέτη για τη «Διαχείριση των Πυρκαγιών στην Ύπαιθρο» η οποία έχει ετοιμαστεί από εμπειρογνώμονα.
Όπως σημειώνει στα βασικά ευρήματα και τις προτάσεις της σχετικής μελέτης, οι οποίες καταλήγουν στην ανάγκη μιας σταδιακής αλλά ουσιαστικής μεταρρύθμισης, περιλαμβάνονται:
- η υιοθέτηση νέου επιχειρησιακού μοντέλου διαχείρισης πυρκαγιών στην ύπαιθρο.
- η ενίσχυση των εμπλεκόμενων υπηρεσιών με πρόσθετο ανθρώπινο δυναμικό, σύγχρονο εξοπλισμό και υποδομές.
- οι απαραίτητες Νομοθετικές τροποποιήσεις και θεσμικές παρεμβάσεις, και
- οι καθοριστικές οικονομικές, διοικητικές και διαρθρωτικές ενέργειες για την επιτυχή εφαρμογή της πρότασης.
Η υλοποίηση της προτεινόμενης μεταρρύθμισης, όπως αναφέρεται στην έκθεση, «λόγω της πολυπλοκότητας και της έκτασης των απαιτούμενων αλλαγών, θα πρέπει να πραγματοποιηθεί σταδιακά και εντός του χρονικού ορίζοντα τουλάχιστον πέντε ετών, όπως ακριβώς προτείνει η Μελέτη. Δεν υπάρχουν μεσοποόθεσμα μέτρα στην Μελέτη. Τονίζεται, ότι οποιαδήποτε βεβιασμένη εφαρμογή, θα προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην επιχειρησιακή ικανότητα και αποτελεσματικότητα των εμπλεκόμενων υπηρεσιών, με απρόβλεπτες συνέπειες».
Η δεύτερη εισήγηση αφορά την υλοποίηση μέτρων πρόληψης σε περιοχές της υπαίθρου. Όπως εξηγεί, «οι παράγοντες που επηρεάζουν τη συμπεριφορά μιας πυρκαγιάς και ως εκ τούτου την εξάπλωση της, είναι τα μετεωρολογικά δεδομένα, τα τοπογραφικά δεδομένα και η καύσιμη ύλη. Ο μοναδικός παράγοντας, ο οποίος μπορεί να τύχει διαχείρισης και ως εκ τούτου να μειωθούν οι δυσμενείς επιπτώσεις από μια ενδεχόμενη πυρκαγιά είναι η καύσιμη ύλη, δηλαδή, η νεκρή ή ζωντανή βιομάζα (βλάστηση)».
Συνεπώς, συνεχίζει η έκθεση, απαιτείται η υλοποίηση μέτρων διαχείρισης της βλάστησης, που θα συμβάλουν στην ενίσχυση της πυροπροστασίας, τόσο των δασών, όσο και των παραδασόβιων κοινοτήτων. Στόχος των μέτρων πρέπει να είναι η δημιουργία ενός συνεχούς δακτυλίου προστασίας περιμετρικά της κάθε κοινότητας. Ο δακτύλιος αυτός μπορεί να δημιουργηθεί με τη συνδυαστική υλοποίηση διάφορων μέτρων όπως:
- τα δασοκομικά μέτρα (αραιώσεις, κλαδεύσεις),
- τη δημιουργία πράσινων αντιπυρικών λωρίδων (π.χ. δημιουργία και διατήρηση αμπελώνων και άλλων γεωργικών καλλιεργειών),
- τη δημιουργία αντιπυρικών λωρίδων (χωρίς βλάστηση),
- την καλλιέργεια της υφιστάμενης γεωργικής γης,
- την αφαίρεση παρεδαφιαίας βλάστησης εκατέρωθεν δρόμων,
- τη διαπλάτυνση υφιστάμενων δρόμων ή/και η δημιουργία νέων,
- τη διαχείριση παραποτάμιας βλάστησης, την ελεγχόμενη βόσκηση, και την ελεγχόμενη καύση.
Πέραν των πιο πάνω, επιβάλλεται και η λήψη ξεχωριστών μέτρων από όλους τους ιδιοκτήτες εντός της περιουσίας τους, όπου φυσικά δύναται να εφαρμοστούν, όπως:
- η δημιουργία ζώνης πλάτους τουλάχιστον 3m απαλλαγμένης από βλάστηση περιμετρικά των υποστατικών,
- η απομάκρυνση όλης της ξηρής παρεδαφιαίας βλάστησης και άλλων εύφλεκτων υλικών από όλη την έκταση των τεμαχίων τους,
- η κλάδευση όλων των υψηλών θάμνων και των δένδρων μέχρι το 1/3 του ύφους τους και απομάκρυνση των υπολειμμάτων,
- η εγκατάσταση παροχών νερού οι οποίες να συνδέονται με αγωγούς (λάστιχα) ώστε να καλύπτουν όλη την περίμετρο του τεμαχίου που βρίσκονται τα υποστατικά. Να λαμβάνεται πρόνοια ώστε να υπάρχει πάντοτε ικανοποιητική πίεση νερού,
- η τοποθέτηση αντλίας, όπου υπάρχει κολυμβητική δεξαμενή, η οποία να παρέχει τη δυνατότητα χρήσης του νερού σε περίπτωση πυρκαγιάς,
- η λήψη πρόνοιας, ούτως ώστε, να υπάρχουν διαθέσιμα εργαλεία πυρόσβεσης (πελότσαππες, φτυάρια, τσεκούρια κλπ.),
- η εξασφάλιση κατάλληλης πρόσβασης σε πυροσβεστικά οχήματα,
- στην περίπτωση ύπαρξης Ψησταριάς, σε απόσταση 3m περιμετρικά, να απομακρύνεται όλη η βλάστηση, και στην περίπτωση ύπαρξης καμινάδας (Ψησταριάς, τζακιού, ξυλόσομπας, κτλ.) να καλύπτεται από λεπτό ειδικό πλέγμα ή άλλο υλικό, ικανό να αποτρέψει διάδοση καύτρας.
Στο πλαίσιο αυτό, αξιοποιείται και η «Μελέτη Διαχείρισης της Βλάστησης με στόχο την πυροπροστασία των Δασών καιτων παραδασόβιων Κοινοτήτων», που ετοίμασε το ΤΔ, η οποία καλύπτει 245 κοινότητες. Φορείς υλοποίησης των μέτρων που περιλαμβάνονται στη Μελέτη είναι εντός κρατικών δασών το ΤΔ και για τις περιοχές εκτός κρατικών δασών οι Τοπικές Αρχές. Το Τμήμα Δασών ήδη προχωρεί στην υλοποίηση των διαφόρων μέτρων εντός των κρατικών δασών.
Θεωρείται αναγκαία η απομάκρυνση της τραχείας πεύκης (Pinus brutia) από τους πυρήνες των χωριών, από τα σημεία όπου εφάπτεται κατοικιών και άλλων υποδομών, όπως επίσης και από περιοχές περιμετρικά των κοινοτήτων. Το συγκεκριμένο είδος, λόγω της υψηλής περιεκτικότητάς του σε ρητίνες και της εύφλεκτης κόμης του, λειτουργεί ως επιταχυντής της φωτιάς και συνιστά σοβαρό κίνδυνο για τις κοινότητες. Ως στρατηγική διαχείρισης, εισηγούμαστε την αντικατάσταση της τραχείας πεύκης με ανθεκτικότερα και λιγότερο εύφλεκτα πλατύφυλλα είδη, όπως είναι o Δρυς της Κύπρου, τα πλατάνια και άλλα αυτόχθονα πλατύφυλλα, που προσφέρουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα στη φωτιά και συμβάλλουν στη βιοποικιλότητα. Παράλληλα, τονίζεται η ανάγκη της επιστροφής της βόσκησης και των παραδοσιακών γεωργικών καλλιεργειών στις περιοχές γύρω από τα χωριά, οι οποίες λειτουργούν ως φυσικά αναχώματα στη διάδοση των πυρκαγιών, αλλά και ως μέσου αναβίωσης του πολιτισμικού και αγροτικού τοπίου της υπαίθρου.
Τρίτη εισήγηση στην έκθεση είναι ο καθορισμός μιας Αρμόδιας Αρχής η οποία να έχει την ευθύνη για κατάλληλη διαχείριση των αυτόκλητων, μη εκπαιδευμένων εθελοντών, σε επεισόδια που εξελίσσονται σε κρίση.
Τέταρτη εισήγηση είναι η βελτίωση των διαδικασιών αξιοποίησης των εθελοντών των κοινοτήτων με την τιοθέτηση κοινών συμφωνημένων πρωτόκολλων που να καθορίζουν την εφ' όλης της ύλης λειτουργία των εθελοντών και το πλαίσιο αξιοποίησής τους, την παροχή κατάλληλων μέσων και εξοπλισμού σε όλες τις κοινότητες, την Κατάλληλη και συστηματική εκπαίδευση των εθελοντών των κοινοτήτων και συμμετοχή των εθελοντών των κοινοτήτων σε κοινές ασκήσεις με τις αρμόδιες υπηρεσίες, ενώ τα πυροσβεστικά οχήματα που ανήκουν στις κοινότητες να παραμένουν σε αυτές και να αξιοποιούνται από τους εκπαιδευμένους εθελοντές των κοινοτήτων.
Πέμπτη και τελευταία εισήγηση αποτελεί η ρύθμιση των περιβαλλοντικών πολιτικών και νομοθεσιών που συγκρούονται με τους στόχους πυροπροστασίας. Όπως εξηγείται στην έκθεση «υπάρχει ανάγκη εξορθολογισμού των υφιστάμενων περιβαλλοντικών πολιτικών και νομοθεσιών, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις λειτουργούν αντικρουόμενα προς τον στόχο της πρόληψης και αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών. Παρατηρείται ότι ορισμένες ρυθμίσεις, παρότι θεσπίστηκαν με πρόθεση την προστασία του περιβάλλοντος, τελικά λειτουργούν ανασταλτικά στην εφαρμογή κρίσιμων προληπτικών μέτρων, όπως είναι οι καθαρισμοί, η δημιουργία αντιπυρικών ζωνών και η διαχείριση της εύφλεκτης βιομάζας. Το πρόβλημα αυτό εντοπίζεται τόσο στη διαχείριση ιδιωτικών περιοχών όσο και στη διαχείριση των Κρατικών Δασών»
Επιπλέον, υιοθετούνται κατά καιρούς αυστηρές και ενίοτε επιθετικές προσεγγίσεις προς το κοινό, γεγονός που δεν συνάδει με την διαχρονική πολιτική του ΤΔ για συνεργασία με τους πολίτες και τις τοπικές κοινότητες, Τέτοιες προσεγγίσεις, σε συνδυασμό με ελλιπή διάλογο και κατανόηση των τοπικών συνθηκών, ενδέχεται να οδηγήσουν σε έντονη δυσαρέσκεια πολιτών, η οποία σε ακραίες περιπτώσεις καταλήγει σε παράνομες και καταδικαστέες πράξεις, όπως είναι οι εμπρησμοί. Η αναδιάρθρωση των πολιτικών αυτών με γνώμονα τη διαφύλαξη του περιβάλλοντος, αλλά και την ευελιξία στην πυροπροστασία, είναι πλέον επιβεβλημένη.
Διαβάστε ΕΔΩ αναλυτικά την έκθεση του Τμήματος Δασών
